دندان قروچه یکی از مشکلات رایج در بین بزرگسالان و حتی کودکان است. بسیاری از افراد بدون آگاهی از آن رنج می‌برند. این عادت ناآگاهانه معمولاً هنگام خواب یا در شرایط استرس‌زا رخ می‌دهد. اگر فرد به آن توجه نکند، آسیب‌های جدی به دندان‌ها، فک و حتی کیفیت خواب وارد می‌شود. شناخت نشانه‌ها، علت‌ها و راه کارهای درمانی می‌تواند از این آسیب‌ها جلوگیری کند.
دندان قروچه چیست؟
دندان قروچه یا براکسیسم به فشار دادن و ساییدن غیرارادی دندان‌ها گفته می‌شود. این مشکل می‌تواند در طول روز یا شب رخ دهد. بیشتر افراد متوجه این عادت نمی‌شوند چون معمولاً در خواب اتفاق می‌افتد. باعث آسیب به مینای دندان، سردرد و درد در ناحیه فک می‌شود. دو نوع اصلی با نام های؛ دندان قروچه در خواب و دندان قروچه در بیداری؛ وجود دارد.
انواع دندان قروچه
دندان قروچه به دو دسته اصلی تقسیم می‌شود که هر کدام ویژگی‌ها و شرایط خاص خود را دارند. شناخت این انواع به درک بهتر مشکل و انتخاب روش درمان مناسب کمک می‌کند. در ادامه، هر نوع را به طور جداگانه بررسی می‌کنیم.
دندان قروچه در خواب (Nighttime Bruxism)
این نوع در زمان خواب اتفاق می‌افتد و فرد معمولاً از آن آگاه نیست. فشار و ساییدن دندان‌ها می‌تواند باعث اختلال در کیفیت خواب شود. علائم این نوع معمولاً توسط هم‌خواب یا بهترین دندان‌پزشک مرزداران تشخیص داده می‌شود.
دندان قروچه در بیداری (Awake Bruxism)
در بیداری بیشتر به صورت ناخودآگاه در طول روز رخ می‌دهد. این حالت معمولاً به دلیل استرس یا تمرکز بیش از حد روی فعالیت‌های روزمره ایجاد می‌شود. افراد ممکن است هنگام صحبت یا تمرکز فشار زیادی به دندان‌های خود وارد کنند.
علت‌های دندان قروچه
این اختلال می‌تواند از ترکیب عوامل مختلف روانی و جسمی ناشی شود. هر یک از این علت‌ها می‌توانند به تنهایی یا در کنار هم باعث بروز این عادت ناخواسته شوند. در ادامه مهم‌ترین دلایل را همراه با توضیح مختصر معرفی می‌کنیم:
- استرس و اضطراب شدید: استرس ذهنی و فشارهای روانی یکی از اصلی‌ترین عوامل بروز آن است. این حالت باعث می‌شود عضلات فک منقبض شده و فرد ناخودآگاه دندان‌های خود را فشار دهد یا بساید.
- مشکلات خواب مانند آپنه خواب: اختلالات خواب مانند آپنه باعث ایجاد وقفه در تنفس و بی‌خوابی می‌شود. این مشکلات می‌توانند به افزایش فعالیت عضلات فک و دندان قروچه در خواب منجر شوند.
- تغییرات و ناهماهنگی در ساختار دندان‌ها و فک: اختلافات در قرارگیری دندان‌ها یا مشکلات فکی می‌توانند فشار غیر طبیعی روی دندان‌ها ایجاد کنند که منجر به دندان قروچه می‌شود.
- اختلالات عصبی و روانی: برخی بیماری‌ها و اختلالات عصبی مانند بیماری پارکینسون یا اختلالات روانی ممکن است در بروز این مشکل نقش داشته باشند.
- مصرف مواد محرک مانند کافئین، نیکوتین و برخی داروها: مصرف زیاد کافئین و نیکوتین تحریک عضلات فک را افزایش داده و احتمال آن را بیشتر می‌کند. همچنین برخی داروها نیز می‌توانند این عادت را تشدید کنند.
چرا در کودکان شایع‌تر است؟
براکسیسم در کودکان بیشتر دیده می‌شود چون دندان‌ها و فک آن‌ها هنوز در حال رشد است. این رشد باعث می‌شود کودکان دندان‌های خود را فشار داده و بسایند. استرس‌های محیطی و عادت‌هایی مثل مکیدن انگشت نیز این مشکل را تشدید می‌کنند.
علت دندان قروچه کودکان در خواب
در واقع در خواب کودکان به دلیل رشد دندان‌های شیری و دائمی رخ می‌دهد. همچنین مشکلات تنفسی و اختلالات خواب می‌توانند این رفتار را افزایش دهند. این عوامل باعث فشار غیرارادی دندان‌ها در زمان خواب می‌شوند.
علائم دندان قروچه
تشخیص دندان قروچه معمولاً از طریق علائم مشخص آن صورت می‌گیرد. این نشانه‌ها به فرد کمک می‌کنند تا به موقع به پزشک مراجعه کند و از آسیب‌های بیشتر جلوگیری نماید. در جدول زیر مهم‌ترین علائم آن را مشاهده می‌کنید:
| علامت | توضیح کوتاه |
|---|---|
| درد در ناحیه فک | احساس درد یا ناراحتی در عضلات فک |
| حساسیت دندان‌ها | افزایش حساسیت به سرما، گرما یا فشار |
| سردرد و درد عضلات صورت | بروز سردردهای مکرر و درد در عضلات اطراف صورت |
| صداهای غیرطبیعی هنگام خواب | شنیدن صداهای ساییدن دندان توسط اطرافیان |
| آسیب به دندان‌ها و لثه‌ها | شکستگی، ساییدگی یا التهاب در دندان و لثه |
عوارض دندان قروچه
براکسیسم اگر درمان نشود، می‌تواند به مشکلات جدی و دردناکی منجر شود. شناخت عوارض این مشکل به اهمیت درمان آن می‌افزاید. در ادامه مهم‌ترین عوارض دندان قروچه را معرفی می‌کنیم:
- ساییدگی و ترک خوردن دندان‌ها: دندان قروچه باعث فرسایش مینای دندان و ایجاد ترک‌های ریز می‌شود که ممکن است به شکستگی دندان منجر شود.
- درد و خستگی عضلات فک: فشار مداوم روی عضلات فک باعث درد، التهاب و خستگی در این ناحیه می‌شود.
- سردردهای مزمن: فشار و تنش عضلانی ناشی از براکسیسم می‌تواند باعث بروز سردردهای مکرر و شدید شود.
- اختلال در خواب و کیفیت زندگی: براکسیسم باعث بی‌خوابی یا خواب ناآرام شده و در نتیجه کیفیت زندگی را کاهش می‌دهد.
- مشکلات مفصل گیجگاهی-فکی (TMJ): فشار مکرر روی مفصل فک می‌تواند باعث درد و محدودیت حرکت در این مفصل شود.
راهکارهای درمانی دندان قروچه
برای درمان اختلال روش‌های مختلفی وجود دارد که بسته به شدت و علت مشکل انتخاب می‌شوند. رعایت این راه‌کارها به حفظ سلامت دندان‌ها و کاهش درد و ناراحتی کمک زیادی می‌کند. در ادامه، مهم‌ترین روش‌های درمان را بررسی می‌کنیم.
استفاده از گارد دندان
گارد دندان وسیله‌ای پلاستیکی است که در طول شب داخل دهان قرار می‌گیرد. این گارد از تماس مستقیم دندان‌ها با هم جلوگیری می‌کند و مانع ساییدگی و آسیب به مینای دندان می‌شود.
پرهیز از مصرف مواد محرک
کاهش یا حذف مصرف موادی مانند کافئین، نیکوتین و الکل نقش مهمی در کاهش براکسیسم دارد. این مواد تحریک عضلات فک را افزایش می‌دهند و باعث تشدید مشکل می‌شوند.
روش روانشناختی
مدیریت استرس و اضطراب با کمک مشاوره روانشناسی و تکنیک‌های آرام‌سازی مانند مدیتیشن و تمرینات تنفسی می‌تواند به کاهش دندان قروچه کمک کند.
درمان با بیوفیدبک (Biofeedback)
بیوفیدبک یک روش درمانی است که به فرد امکان می‌دهد فعالیت عضلات فک خود را مشاهده و کنترل کند. این روش به تدریج به کاهش فشار و ساییدن دندان‌ها کمک می‌کند.
دارودرمانی
در موارد شدید، پزشک ممکن است داروهایی مانند شل‌کننده‌های عضلانی یا ضد اضطراب تجویز کند تا عضلات فک را آرام کند و استرس را کاهش دهد.
درمان اختلالات مرتبط
اگر براکسیسم ناشی از مشکلات خواب یا بیماری‌های زمینه‌ای باشد، درمان این اختلالات باعث کاهش علائم دندان قروچه خواهد شد.
پیشگیری از دندان قروچه
پیشگیری از این اختلال نقش مهمی در حفظ سلامت دندان‌ها و کاهش دردهای فک دارد. با رعایت نکات ساده‌ای می‌توان احتمال بروز این مشکل را کم کرد و از آسیب‌های احتمالی جلوگیری کرد. در ادامه مهم‌ترین روش‌های پیشگیری را بررسی می‌کنیم:
- کنترل استرس و اضطراب: با استفاده از روش‌های مدیریت استرس مانند ورزش، مدیتیشن و تنفس عمیق می‌توان فشارهای روانی را کاهش داد.
- رعایت بهداشت خواب: خواب کافی و منظم، محیط خواب آرام و بدون استرس به کاهش آن کمک می‌کند.
- استفاده به موقع از گارد دندان: اگر دندان‌پزشک گارد دندان تجویز کرده است، استفاده منظم از آن از آسیب دیدن دندان‌ها جلوگیری می‌کند.
- پرهیز از مصرف مواد محرک قبل از خواب: کاهش یا حذف مصرف کافئین، نیکوتین و الکل به ویژه در ساعات قبل از خواب اهمیت زیادی دارد.
سوالات متداول
1. چرا دندان قروچه در خواب اتفاق می‌افتد؟
دندان قروچه در خواب معمولاً به دلیل استرس یا مشکلات خواب رخ می‌دهد. در این حالت عضلات فک به صورت ناخودآگاه فشار می‌آیند.
2. آیا دندان قروچه به دندان‌ها آسیب می‌زند؟
بله، باعث ساییدگی و حتی شکستگی دندان‌ها می‌شود. استفاده از گارد دندان می‌تواند محافظت کند.
3. چگونه می‌توان دندان قروچه را درمان کرد؟
با استفاده از گارد دندان، کاهش استرس، اصلاح وضعیت فک و درمان مشکلات خواب می‌توان آن را کنترل کرد.
4. آیا دندان قروچه در کودکان هم دیده می‌شود؟
بله، در کودکان هم رایج است و معمولاً با رشد و گذر زمان کاهش می‌یابد.
